Nội dung

http://www.ebook.edu.vn 1 Lêi nãi ®Çu Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, cïng víi sù ph¸t triÓn cña C«ng nghÖ th«ng tin, m¹ng m¸y tÝnh ®ang ®−îc ph¸t triÓn réng r·i, mét trong nh÷ng øng dông phæ biÕn trªn m¹ng m¸y tÝnh lµ Internet vµ c¸c dÞch vô trë nªn kh«ng thÓ thiÕu trong cuéc sèng hiÖn ®¹i. §Ó phôc vô viÖc häc tËp nghiªn cøu cña sinh viªn cao ®¼ng CNTT, chóng t«i biªn so¹n gi¸o tr×nh ThiÕt kÕ vµ lËp tr×nh Web. Gi¸o tr×nh bao gåm 5 ch−¬ng, mçi ch−¬ng ®Òu cã phÇn kiÕn thøc lý thuyÕt vµ c©u hái nghiªn cøu cô thÓ. Ch−¬ng 1: Giíi thiÖu chung Giíi thiÖu c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ m¹ng m¸y tÝnh, Internet, ®Þa chØ IP, giao thøc truyÒn th«ng vµ c¸c kh¸i niÖm kh¸c. Ch−¬ng 2: ThiÕt kÕ Web víi ng«n ng÷ ®¸nh dÊu siªu v¨n b¶n (HTML) Tr×nh bµy kh¸i niÖm ng«n ng÷ ®¸nh dÊu siªu v¨n b¶n, c¸c thµnh phÇn c¬ b¶n vµ cÊu tróc cña mét tËp tin HTML. Giíi thiÖu c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc sö dông có ph¸p vµ hiÖu øng cña ng«n ng÷ ®¸nh dÊu siªu v¨n b¶n, ®Ó lËp tr×nh Web. Ch−¬ng 3: Ng«n ng÷ kÞch b¶n trong lËp tr×nh Web Giíi thiÖu hai ng«n ng÷ kÞch b¶n phæ biÕn hiÖn nay lµ VBScript vµ JavaScript. H−íng dÉn c¸c b−íc tiÕn hµnh khai b¸o, lËp tr×nh vµ sö dông ng«n ng÷ kÞch b¶n trong HTML. Ch−¬ng 4: LËp tr×nh Web ®éng víi c«ng nghÖ ASP Giíi thiÖu lËp tr×nh Web ®éng víi c«ng nghÖ ASP (Active Server Page). C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n, c¸c ®èi t−îng c¬ b¶n trong ASP, øng dông vµo lËp tr×nh mét trang Web ®éng cô thÓ. Ch−¬ng 5: KÕt nèi c¬ së d÷ liÖu trong lËp tr×nh Web ®éng víi ASP Giíi thiÖu ADO (ActiveX Data Object), c¸c ®èi t−îng cña ADO, c¸ch thøc kÕt nèi víi c¬ së d÷ liÖu, xö lý lçi trong khi lËp tr×nh c¸c øng dông. H−íng dÉn sö dông c¸c lÖnh SQL trong lËp tr×nh b»ng ASP. øng dông tæng hîp toµn bé kiÕn thøc ®Ó x©y dùng mét trang Web ®éng hoµn chØnh. Néi dung träng t©m ®−îc tr×nh bµy trong ch−¬ng hai, ch−¬ng ba vµ ch−¬ng bèn, cuèi mçi ch−¬ng nµy ®Òu cã bµi tËp h−íng dÉn lËp tr×nh. Gi¸o tr×nh ThiÕt kÕ vµ lËp tr×nh Web h−íng dÉn c¸ch x©y dùng mét øng dông Web tõ c¬ b¶n ®Õn n©ng cao b»ng c«ng nghÖ HTML vµ ASP. §−îc biªn so¹n víi ph−¬ng ch©m ®¶m b¶o tÝnh logic, khoa häc, thiÕt thùc, dÔ hiÓu nh»m trang bÞ cho sinh viªn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n, phôc vô cho nghiªn cøu, thiÕt kÕ, lËp tr×nh mét øng dông Web hoµn chØnh. Tµi liÖu nµy ®−îc tham kh¶o tõ mét sè tµi liÖu cña c¸c t¸c gi¶ trong n−íc, tæng hîp vµ l−îc dÞch tõ mét sè tµi liÖu chuyªn ngµnh cña n−íc ngoµi, nªn mét sè thuËt ng÷ Tin häc kh«ng thÓ thay thÕ b»ng tiÕng ViÖt. §Ó tiÖn cho viÖc tr×nh bµy ý t−ëng xuyªn suèt cña tµi liÖu, chóng t«i ®Ó nguyªn b¶n thuËt ng÷ tiÕng Anh vµ gi¶i thÝch b»ng thuËt ng÷ tiÕng ViÖt nÕu cã côm tõ t−¬ng ®−¬ng. Tuy cã nhiÒu cè g¾ng trong c«ng t¸c biªn so¹n, nh−ng vÉn kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt. Trong ph¹m vi h¹n hÑp cña cuèn tµi liÖu nµy, kh«ng thÓ ®Ò cËp ®−îc tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò nãng hæi trong lÜnh vùc thiÕt kÕ vµ lËp tr×nh Web ®ßi hái. RÊt mong sù ®ãng gãp phª b×nh tõ b¹n ®äc, ®Ó tµi liÖu ®−îc hoµn chØnh h¬n. Mäi ý kiÕn gãp ý, xin göi vÒ Tr−êng SÜ quan CH-KT Th«ng tin. T¸c gi¶ http://www.ebook.edu.vn 2 Ch−¬ng 1 Giíi thiÖu chung 1.1 M¹ng m¸y tÝnh 1.1.1 §Þnh nghÜa Trong qu¸ tr×nh khai th¸c, sö dông m¸y tÝnh c¸ nh©n (Personal ComputerPC), viÖc trao ®æi, sö dông th«ng tin cña mét x· héi ph¸t triÓn cã nhu cÇu to lín. Khi c¸c m¸y vi tÝnh ch−a cã sù liªn kÕt víi nhau, th× viÖc trao ®æi th«ng tin mÊt rÊt nhiÒu thêi gian ®Ó sao chÐp, g©y nhiÒu phiÒn phøc. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trªn víi ®µ ph¸t triÓn cña nÒn c«ng nghiÖp m¸y tÝnh, c¸c thiÕt bÞ ®Æc biÖt vµ m¹ng m¸y tÝnh ra ®êi lµ mét tÊt yÕu. V× vËy, m¹ng (network) lµ mét tËp hîp c¸c hÖ thèng m¸y tÝnh vµ c¸c thiÕt bÞ m¹ng, chia sÎ d÷ liÖu, ch−¬ng tr×nh, tµi nguyªn th«ng qua mét ®−êng truyÒn kÕt nèi truyÒn th«ng dïng chung, trªn c¬ së mét hÖ ®iÒu hµnh m¹ng. H×nh 1.1. Mét m¹ng m¸y tÝnh ®iÓn h×nh §−êng truyÒn lµ mét hÖ thèng c¸c thiÕt bÞ truyÒn dÉn vËt lý ®Ó chuyÓn t¶i c¸c tÝn hiÖu sãng ®iÖn tõ. §−êng truyÒn vËt lý cã thÓ ph©n lµm 2 lo¹i: - H÷u tuyÕn: c¸p ®ång trôc, c¸p ®«i d©y xo¾n, c¸p quang, c¸p ®iÖn tho¹i, vµ c«ng nghÖ míi nhÊt hiÖn nay lµ c¸p ®iÖn n¨ng th«ng th−êng. - V« tuyÕn: sãng cùc ng¾n (viba), tia hång ngo¹i... 1.1.2 Ph©n lo¹i HiÖn nay, th«ng th−êng m¹ng m¸y tÝnh ®−îc ph©n lo¹i nh− sau: a. M¹ng côc bé - LAN (Local Area Network) C¸c m¸y tÝnh c¸ nh©n vµ c¸c m¸y tÝnh kh¸c trong ph¹m vi mét khu vùc h¹n chÕ ®−îc nèi víi nhau b»ng c¸c d©y c¸p chÊt l−îng tèt, sao cho nh÷ng ng−êi sö http://www.ebook.edu.vn 3 dông cã thÓ trao ®æi th«ng tin, dïng chung c¸c thiÕt bÞ ngo¹i vi, vµ sö dông c¸c ch−¬ng tr×nh còng nh− c¸c d÷ liÖu ®· ®−îc l−u tr÷ trong mét m¸y tÝnh dµnh riªng gäi lµ m¸y dÞch vô tÖp. b. M¹ng diÖn réng - WAN (Wide Area Network) C¸c m¹ng lín h¬n, gäi lµ m¹ng diÖn réng (Wide Area Network), dïng c¸c ®−êng d©y ®iÖn tho¹i hoÆc c¸c ph−¬ng tiÖn liªn l¹c kh¸c ®Ó liªn kÕt l¹c kh¸c ®Ó liªn kÕt c¸c m¸y tÝnh víi nhau trong ph¹m vi tõ vµi chôc ®Õn vµi ngµn dÆm. Sù kh¸c nhau gi÷a LAN vµ WAN: kh¸c nhiÒu vÒ quy m« vµ møc ®é phøc t¹p, m¹ng côc bé cã thÓ chØ liªn kÕt vµi ba m¸y tÝnh c¸ nh©n vµ mét thiÕt bÞ ngo¹i vi dïng chung ®¾t tiÒn, nh− m¸y in laser ch¼ng h¹n. C¸c hÖ thèng phøc t¹p h¬n th× cã c¸c m¸y tÝnh trung t©m (m¸y dÞch vô tÖp) vµ cho phÐp nh÷ng ng−êi dïng tiÕn hµnh th«ng tin víi nhau th«ng qua th− ®iÖn tö ®Ó ph©n phèi c¸c ch−¬ng tr×nh nhiÒu ng−êi sö dông, vµ ®Ó th©m nhËp vµo c¸c c¬ së d÷ liÖu dïng chung. c. M¹ng ®« thÞ - MAN (Metropolitan Area Network) Lµ mét m¹ng tr¶i dµi trªn mét kh«ng gian ®Þa lý lín h¬n LAN nh−ng nhá h¬n WAN. MAN th−êng ®−îc sö dông nh− mét m¹ng cña mét thµnh phè, mét khu c«ng nghiÖp. d. M¹ng Intranet Lµ mét m¹ng sö dông néi bé nh− LAN hay WAN thùc hiÖn ®−îc c¸c øng dông, nãi c¸ch kh¸c lµ c¸c dÞch vô cña INTERNET, chñ yÕu lµ dÞch vô WEB víi giao thøc truyÒn tÖp siªu v¨n b¶n - HTTP. e. M¹ng Internet Mét hÖ thèng gåm c¸c m¹ng m¸y tÝnh ®−îc liªn kÕt víi nhau trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c dÞch vô truyÒn th«ng d÷ liÖu, nh− ®¨ng nhËp tõ xa, truyÒn c¸c tÖp tin, th− tÝn ®iÖn tö, vµ c¸c nhãm th«ng tin. Internet lµ mét ph−¬ng ph¸p ghÐp nèi c¸c m¹ng m¸y tÝnh hiÖn hµnh, ph¸t triÓn mét c¸ch réng r·i tÇm ho¹t ®éng cña tõng hÖ thèng thµnh viªn 1.2 Internet M¹ng Internet ngµy nay lµ mét m¹ng toµn cÇu, bao gåm hµng chôc triÖu ng−êi sö dông, ®−îc h×nh thµnh tõ cuèi thËp kû 60 tõ mét thÝ nghiÖm cña Bé quèc phßng Mü. T¹i thêi ®iÓm ban ®Çu ®ã lµ m¹ng ARPAnet cña Ban qu¶n lý dù ¸n nghiªn cøu Quèc phßng. ARPAnet lµ mét m¹ng thö nghiÖm phôc vô c¸c nghiªn cøu quèc phßng, mét trong nh÷ng môc ®Ých cña nã lµ x©y dùng mét m¹ng m¸y tÝnh cã kh¶ n¨ng chÞu ®ùng c¸c sù cè (vÝ dô mét sè nót m¹ng bÞ tÊn c«ng vµ ph¸ huû nhng m¹ng vÉn tiÕp tôc ho¹t ®éng). M¹ng cho phÐp mét m¸y tÝnh bÊt kú trªn m¹ng liªn l¹c víi mäi m¸y tÝnh kh¸c. Kh¶ n¨ng kÕt nèi c¸c hÖ thèng m¸y tÝnh kh¸c nhau ®· hÊp dÉn mäi ng−êi, v¶ l¹i ®©y còng lµ ph−¬ng ph¸p thùc tÕ duy nhÊt ®Ó kÕt nèi c¸c m¸y tÝnh cña c¸c h·ng kh¸c nhau. M¹ng Internet nguyªn thuû ®−îc thiÕt kÕ nh»m môc ®Ých phôc vô viÖc cung cÊp th«ng tin cho giíi khoa häc, nªn c«ng nghÖ cña nã cho phÐp mäi hÖ thèng ®Òu cã thÓ liªn kÕt víi nã th«ng qua mét cæng ®iÖn tö. Theo c¸ch ®ã, cã hµng ngµn hÖ m¸y tÝnh hîp t¸c, còng nh− nhiÒu hÖ thèng dÞch vô th− ®iÖn tö cã thu phÝ, nh− MCI vµ Compuserve ch¼ng h¹n, ®· trë nªn thµnh viªn cña Internet. Víi h¬n hai triÖu http://www.ebook.edu.vn 4 m¸y chñ phôc vô chõng 20 triÖu ng−êi dïng, m¹ng Internet ®ang ph¸t triÓn víi tèc ®é bïng næ, mçi th¸ng cã thªm kho¶ng mét triÖu ng−êi tham gia míi. Ngµy nay Internet cho phÐp hµng tr¨m triÖu ng−êi trªn kh¾p thÕ giíi liªn l¹c vµ trao ®æi th«ng tin víi nhau th«ng qua tËp c¸c giao thøc gäi chung lµ bé giao thøc TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol). 1.3 C¸c giao thøc Internet Ban ®Çu, bé giao thøc Internet (cßn gäi lµ bé giao thøc TCP/IP) ®−îc ph¸t triÓn bëi DoD (bé quèc phßng Mü) vµ ®−îc ®−a vµo triÓn khai tõ n¨m 1982 ®Ó cung cÊp dÞch vô t¨ng c−êng tÝn hiÖu trªn c¸c liªn m¹ng lín, kÕt hîp nhiÒu kiÓu m¸y tÝnh kh¸c nhau. TCP/IP cho phÐp c¸c lo¹i m¸y tÝnh víi c¸c kÝch cì kh¸c nhau liªn kÕt víi Internet ®Ó giao tiÕp víi nhau. Hç trî trªn phÇn lín c¸c hÖ thèng, TCP/IP trë thµnh giao thøc chuÈn cña Internet. PhÇn TCP cña giao thøc nµy ®¶m b¶o r»ng rÊt c¶ l−îng th«ng tin göi ®i ®Òu ®−îc nhËn ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c. PhÇn IP cung cÊp kü thuËt truyÒn dÉn c¸c gãi th«ng tin tíi ®Þa chØ nhËn mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c giao thøc Internet ngµy cµng phæ biÕn vµ h×nh thµnh c¸c giao thøc m¹ng phæ dông nhÊt hiÖn nay. Cã nhiÒu giao thøc kÕt hîp víi bé giao thøc Internet. D−íi ®©y lµ c¸c m« t¶ mét sè giao thøc nµy. 1.3.1 Giao thøc ®iÒu khiÓn phiªn truyÒn Giao thøc ®iÒu khiÓn phiªn truyÒn (Transmission Control Protocol-TCP) lµ mét giao thøc Internet t−¬ng øng víi tÇng giao vËn cña OSI. TCP cung cÊp kh¶ n¨ng chuyÓn t¶i h−íng kÕt nèi, song c«ng ®Çy ®ñ (full dupplex). Khi kh«ng cÇn phÇn ®iÒu hµnh chung cña mét tiÕn tr×nh chuyÓn t¶i h−íng kÕt nèi th× giao thøc gam d÷ liÖu ng−êi dïng (User Datagram Protocol-UDP) cã thÓ ®−îc thay thÕ cho TCP ë cÊp chuyÓn t¶i (gi÷a c¸c m¸y chñ). TCP vµ UDP ho¹t ®éng t¹i cïng mét tÇng. TCP t−¬ng øng víi SPX trong m«i tr−êng Netware. TCP duy tr× mét tuyÕn kÕt nèi logic gi÷a c¸c m¸y tÝnh göi vµ nhËn. Theo c¸ch nµy, tÝnh nguyªn vÑn cña phiªn truyÒn ®−îc duy tr×, TCP nhanh chãng ph¸t hiÖn mäi sù cè trong phiªn truyÒn ®Ó chØnh lý, nh−ng ng−îc l¹i, TCP kh«ng ch¹y nhanh b»ng UDP. TCP cßn cung cÊp tÝnh n¨ng ph©n chia vµ tËp hîp c¸c th«ng ®iÖp, ®ång thêi cã thÓ chÊp nhËn c¸c th«ng ®iÖp cã kÝch th−íc bÊt kú tõ c¸c giao thøc tÇng phÝa trªn. TCP ph©n chia c¸c luång th«ng ®iÖp thµnh c¸c ph©n ®o¹n mµ IP cã thÓ ®iÒu khiÓn vµ qu¶n lý. Khi sö dông kÕt hîp víi IP, TCP bæ sung dÞch vô h−íng kÕt nèi vµ tiÕn hµnh ®ång bé ho¸ ph©n ®o¹n, bæ sung c¸c sè chuçi t¹i møc byte. Ngoµi ph©n chia th«ng ®iÖp, TCP cßn cã thÓ duy tr× nhiÒu cuéc ®èi tho¹i (conversations) víi c¸c giao thøc tÇng phÝa trªn vµ cã thÓ c¶i thiÖn viÖc sö dông b¨ng th«ng m¹ng b»ng c¸ch tæ hîp nhiÒu th«ng ®iÖp vµo chung mét ph©n ®o¹n. Mçi tuyÕn kÕt nèi m¹ch ¶o ®−îc g¸n mét ID kÕt nèi cã tªn lµ cæng (port) ®Ó ®Þnh danh c¸c gam d÷ liÖu kÕt hîp víi c¸c tuyÕn kÕt nèi ®ã. 1.3.2 Giao thøc Internet Giao thøc Internet (Internet Protocol-IP) lµ mét giao thøc phi kÕt nèi (connectionless) cung cÊp dÞch vô gam d÷ liÖu vµ c¸c gãi tin IP th−êng ®−îc gäi lµ gam d÷ liÖu IP (IP datagram). IP lµ mét giao thøc chuyÓn gãi tin thùc hiÖn tiÕn tr×nh ®Þnh ®Þa chØ vµ chän ®−êng. Mét phÇn ®Çu IP ®−îc nèi vµo c¸c gãi tin, ®−îc c¸c giao thøc cÊp thÊp h¬n truyÒn theo d¹ng c¸c khung (frame). http://www.ebook.edu.vn 5 IP ®Þnh ®−êng c¸c gãi tin th«ng qua c¸c liªn m¹ng b»ng c¸ch vËn dông c¸c b¶ng ®Þnh tuyÕn ®éng (dynamic routing table) ®−îc tham chiÕu t¹i mçi b−íc nh¶y. C¸c phÇn x¸c ®Þnh tuyÕn ®−êng ®−îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch tham kh¶o th«ng tin thiÕt bÞ m¹ng vËt lý vµ logic, mµ giao thøc ph©n gi¶i ®Þa chØ (Address Resolution Protocol-ARP) cung cÊp. IP thùc hiÖn t¸ch rêi vµ l¾p ghÐp l¹i c¸c gãi tin theo yªu cÇu giíi h¹n kÝch th−íc c¸c gãi tin, ®−îc ®Þnh nghÜa cho c¸c tÇng vËt lý vµ liªn kÕt d÷ liÖu thùc thi. IP còng thùc hiÖn tÝnh n¨ng kiÓm tra lçi trªn d÷ liÖu phÇn ®Çu b»ng c¸ch tæng kiÓm tra (checksum), mÆc dï d÷ liÖu cña c¸c tÇng phÝa trªn kh«ng ®−îc kiÓm tra lçi. 1.3.3 Giao thøc gam d÷ liÖu ng−êi dïng Giao thøc gam d÷ liÖu ng−êi dïng (User Datagram Protocol-UDP) lµ mét giao thøc tÇng giao vËn phi kÕt nèi (gi÷a c¸c m¸y chñ). UDP kh«ng cung cÊp c¸c tÝn hiÖu b¸o nhËn th«ng ®iÖp, thay vµo ®ã, ®¬n gi¶n lµ nã chØ lµm c«ng viÖc chuyÓn t¶i c¸c gam d÷ liÖu. Còng nh− TCP, UDP vËn dông c¸c ®Þa chØ cæng ®Ó bµn giao c¸c gam d÷ liÖu. Tuy nhiªn, c¸c ®Þa chØ cæng nµy kh«ng kÕt hîp víi c¸c m¹ch ¶o mµ chØ ®¬n thuÇn lµ ®Þnh danh c¸c tiÕn tr×nh xö lý cña m¸y chñ côc bé. UDP ®−îc sö dông nhiÒu h¬n TCP khi kh¶ n¨ng bµn giao ®¸ng tin cËy kh«ng quan träng b»ng kh¶ n¨ng thùc hiÖn cao hoÆc ph¶i gi÷ phÇn ®iÒu hµnh chung cña m¹ng ë møc thÊp. Do UDP kh«ng cÇn thiÕt lËp, b¶o tr× vµ kÕt thóc c¸c kÕt nèi hoÆc ®iÒu khiÓn luång d÷ liÖu nªn nãi chung nã ch¹y nhanh h¬n TCP. UDP lµ giao thøc tÇng giao vËn, ®−îc sö dông víi giao thøc qu¶n trÞ m¹ng ®¬n gi¶n (Simple Network Management Protocol-SNMP), lµ giao thøc qu¶n trÞ m¹ng chuÈn, ®−îc dïng víi c¸c m¹ng TCP/IP. UDP cho phÐp SNMP cung cÊp tÝnh n¨ng qu¶n trÞ m¹ng víi phÇn ®iÒu hµnh chung ë møc tèi thiÓu. 1.3.4 Giao thøc ph©n gi¶i ®Þa chØ Ba kiÓu th«ng tin ®Þa chØ d−íi ®©y ®−îc sö dông trªn c¸c m¹ng TCP/IP: - §Þa chØ vËt lý: ®−îc tÇng vËt lý vµ tÇng liªn kÕt d÷ liÖu sö dông. - C¸c ®Þa chØ IP: Cung cÊp c¸c ID m¸y chñ vµ m¹ng logic. C¸c ®Þa chØ IP bao gåm bèn con sè ®−îc biÓu diÔn d−íi d¹ng thËp ph©n cã chÊm. VÝ dô, 192.123.1.1 lµ mét ®Þa chØ IP. - C¸c tªn nót logic: §Þnh danh c¸c m¸y chñ cô thÓ b»ng c¸c ID ký tù-sè. Chóng gióp ta dÔ nhí h¬n so víi c¸c ®Þa chØ ID toµn sè. VÝ dô, tsqtt.edu.vn lµ mét tªn nót logic (logical node name). C¨n cø vµo tªn nót (node) logic mµ giao thøc ph©n gi¶i ®Þa chØ (Address Resolution Protocol-ARP) cã thÓ x¸c ®Þnh ®Þa chØ IP kÕt hîp víi tªn ®ã. ARP duy tr× c¸c b¶ng d÷ liÖu ph©n gi¶i ®Þa chØ vµ cã thÓ qu¶ng b¸ c¸c gãi tin ®Ó ph¸t hiÖn c¸c ®Þa chØ trªn liªn m¹ng. C¸c ®Þa chØ IP do ARP ph¸t hiÖn cã thÓ ®−îc cung cÊp cho c¸c giao thøc tÇng liªn kÕt d÷ liÖu. 1.3.5 Giao thøc hÖ thèng tªn miÒn Giao thøc hÖ thèng tªn miÒn (Domain Name System-DNS) cung cÊp tÝnh n¨ng ph©n gi¶i tªn/®Þa chØ nh− mét dÞch vô cho c¸c øng dông trªn m¸y kh¸ch (client). C¸c hÖ phôc vô DNS cho phÐp con ng−êi dïng tªn c¸c nót logic ®Ó truy cËp c¸c tµi nguyªn trªn m¹ng. http://www.ebook.edu.vn 6 1.3.6 Giao thøc chuyÓn th− ®¬n gi¶n Giao thøc chuyÓn th− ®¬n gi¶n (Simple Mail Transfer Protocol-SMTP) vµ giao thøc th− tÝn phiªn b¶n 3 (Post Office Protocol version 3-POP3) lµ mét giao thøc ®Ó ®Þnh ®−êng th− tÝn th«ng qua c¸c m¹ng. Nã sö dông giao thøc TCP/IP. SMTP kh«ng cung cÊp mét hÖ giao tiÕp th− cho ng−êi dïng. Quy chuÈn, qu¶n lý vµ trao ®æi c¸c th«ng ®iÖp cho ng−êi dïng cuèi (End user), tÊt c¶ ®Òu ph¶i tiÕn hµnh bëi mét phÇn mÒm trao ®æi th− tÝn ®iÖn tö (nh− Outlook, Eudora,...). 1.3.7 Giao thøc truyÒn tËp tin Giao thøc truyÒn tËp tin (File Transfer Protocol-FTP) lµ mét giao thøc ®Ó dïng chung c¸c tËp tin gi÷a c¸c m¸y chñ nèi m¹ng. FTP cho phÐp ng−êi dïng ®¨ng nhËp c¸c m¸y chñ ë xa. Nh÷ng ng−êi dïng ®· ®¨ng nhËp cã thÓ xem xÐt c¸c th− môc, thao t¸c víi c¸c tËp tin, thùc thi c¸c lÖnh vµ ch¹y c¸c ch−¬ng tr×nh trªn m¸y chñ. FTP còng cã kh¶ n¨ng trao ®æi c¸c tËp tin gi÷a c¸c m¸y chñ kh«ng ®ång bé b»ng c¸ch hç trî mét cÊu tróc yªu cÇu tËp tin ®éc lËp víi c¸c hÖ ®iÒu hµnh cô thÓ. 1.3.8 HTTP - HyperText Transfer Protocol C¸ch thøc ®Ó tr×nh duyÖt WEB cña ng−êi dïng nãi chuyÖn víi ch−¬ng tr×nh Web server khi ng−êi dïng sö dung WWW. Hypertext: c¸ch thøc liªn kÕt tham chiÕu ®Õn nh÷ng mÉu th«ng tin kh¸c nhau. 1.4 §Þa chØ IP §Þa chØ IP gióp chóng ta cã thÓ nhËn diÖn ®−îc c¸c m¸y mµ kh«ng cÇn quan t©m ®Õn c«ng nghÖ m¹ng c¬ së. ¦u ®iÓm cña nã lµ cã thÓ ®¬n gi¶n hãa viÖc ®Þnh ®−êng ®i trªn m¹ng. Ngoµi ra, ®Þa chØ IP cßn mang tÝnh toµn côc, nÕu m¹ng côc bé nµo ®ã ®−îc nèi vµo Internet, th× toµn bé c¸c m¸y trong m¹ng ®ã sÏ ®−îc toµn Internet biÕt ®Õn th«ng qua ®Þa chØ IP. §Þa chØ IP ®ang ®−îc sö dông hiÖn t¹i (IPv4) cã 32 bit chia thµnh 4 octet (mçi octet cã 8 bit, t−¬ng ®−¬ng 1 byte ), c¸ch ®Õm ®Òu tõ tr¸i qua ph¶i bit 0 cho ®Õn bit 31, c¸c octet t¸ch biÖt nhau bëi dÊu chÊm (.). Mçi octet cã thÓ biÓu diÔn b»ng c¸c sè thËp ph©n, nhÞ ph©n hoÆc thËp lôc ph©n. §ia chØ IP bao gåm cã 3 thµnh phÇn chÝnh : - Bit nhËn d¹ng líp (Class bit) - §Þnh danh cña m¹ng (Network Identifier – NET ID) - §Þnh danh m¸y chñ (Host Identifier – HOST ID) Do tæ chøc vµ ®é lín cña c¸c m¹ng côc bé trong liªn m¹ng kh¸c nhau, ®Ó thuËn tiÖn cho viÖc qu¶n lý cÊp ph¸t ®Þa chØ IP ng−êi ta chia ®Þa chØ m¹ng thµnh 5 líp. Ký hiÖu lµ A, B, C, D, E 0 NET ID (7 bits) 10 110 1110 11110 HOST ID (24 bits) NET ID (14 bits) HOST ID (16 bits) NET ID (21 bits) HOST ID(8 bits) Multicast (18 bits) Multicast (17 bits) H×nh 1.2. CÊu tróc c¸c líp ®Þa chØ líp IP http://www.ebook.edu.vn 7 - Líp A: Sö dông 7 bit ®Þnh danh m¹ng vµ 24 bit ®Ó ®Þnh danh c¸c tr¹m. Líp A cho phÐp sö dông 27-2 m¹ng vµ 224 -2 tr¹m trong mçi m¹ng. Líp nµy thÝch hîp cho c¸c m¹ng cã sè tr¹m cùc lín. Tæng sè kho¶ng h¬n 2 tØ ®Þa chØ. Vïng ®Þa chØ líp A cã thÓ sö dông gåm tõ 1.0.0.1 ®Õn 126.255.255.254. - Líp B: Sö dông 14 bit ®Þnh danh m¹ng vµ 16 bit ®Ó ®Þnh danh c¸c tr¹m. Líp B cho phÐp sö dông 214-2 m¹ng vµ 216 -2 tr¹m trong mçi m¹ng. Tæng sè kho¶ng h¬n 1 tØ ®Þa chØ. Vïng ®Þa chØ líp B cã thÓ sö dông tõ 128.0.0.1 ®Õn 191.254.255.254. - Líp C: Sö dông 21 bit ®Þnh danh m¹ng vµ 8 bit ®Ó ®Þnh danh c¸c tr¹m. Líp C cho phÐp sö dông 221-2 m¹ng vµ 28 -2 tr¹m trong mçi m¹ng. Líp nµy thÝch hîp cho c¸c m¹ng nhá, cã sè tr¹m trong mçi m¹ng kh«ng qu¸ 254. Tæng sè kho¶ng h¬n nöa tØ ®Þa chØ. Vïng ®Þa chØ líp B cã thÓ sö dông tõ 192.0.0.1 ®Õn 223.255.254.254. - Líp D: ®Þa chØ líp nµy ®−îc sö dông cho viÖc qu¶ng b¸ (dïng ®Ó göi IP datagram tíi mét nhãm trªn m¹ng sö dông cïng kiÓu ®Þa chØ). - Líp E: ®Þa chØ dù phßng trong t−¬ng lai. 1.5 C¸c kh¸i niÖm kh¸c 1.5.1 URL URL (Uniform Resource Locator) lµ c¸ch gäi kh¸c cña ®Þa chØ web. URL bao gåm tªn cña giao thøc (th−êng lµ HTTP hoÆc FTP), tiÕp ®Õn lµ dÊu hai chÊm (:), hai dÊu g¹ch chÐo (//), sau ®ã lµ tªn miÒn muèn kÕt nèi ®Õn. VÝ dô vÒ mét URL lµ “http://www.vnn.vn/cntt” sÏ h−íng dÉn tr×nh duyÖt web cña chóng ta sö dông giao thøc giao thøc http ®Ó kÕt nèi ®Õn m¸y tÝnh www.vnn.vn, më tÖp web ngÇm ®Þnh cã tªn lµ default.htm (hay index.htm) trong th− môc cntt. Tªn tÖp tin ngÇm ®Þnh kh«ng cÇn gâ vµo URL. Khi gâ URL còng cã thÓ bá qua tªn giao thøc http v× tr×nh duyÖt lÊy giao thøc http lµm giao thøc ngÇm ®Þnh. URL cã mét có ph¸p ®Æc biÖt. TÊt c¶ c¸c URL ph¶i chÝnh x¸c, thËm chÝ cã mét ký tù sai hay thiÕu mét dÊu chÊm còng kh«ng ®−îc Web Server chÊp nhËn, nhËp sai mét ký tù trong ®Þa chØ URL cã thÓ dÉn chóng ta ®Õn mét Web site cã néi dung kh¸c hoÆc nhËn ®−îc th«ng b¸o Web site ®ã kh«ng tån t¹i. 1.5.2 Hyperlink (siªu liªn kÕt) Hyperlink (siªu liªn kÕt) lµ mét thµnh phÇn c¬ b¶n vµ rÊt cÇn thiÕt ®èi víi mét siªu v¨n b¶n World Wide Web. Siªu liªn kÕt gióp chóng ta dÔ dµng t×m kiÕm c¸c th«ng tin kh¸c nhau vÒ mét chñ ®Ò. Mét siªu liªn kÕt lµ mét phÇn v¨n b¶n (hay h×nh ¶nh) cña trang Web, mµ khi kÝch vµo ®ã sÏ tù ®éng thùc hiÖn mét trong c¸c thao t¸c sau ®©y: - §−a ®Õn phÇn kh¸c cña trang - §−a ®Õn mét trang web kh¸c trong cïng mét Web site - §−a ®Õn mét trang web kh¸c trong Web site kh¸c - Cho phÐp download mét file - Ch¹y mét øng dông, tr×nh diÔn mét ®o¹n video hoÆc ©m thanh H×nh ¶nh minh ho¹ d−íi ®©y lµ mét phÇn cña trang web. Nh÷ng tõ g¹ch d−íi thÓ hiÖn c¸c liªn kÕt, chØ cÇn nhÊn chuét vµo siªu liªn kÕt, néi dung tµi liÖu mµ nã trá tíi sÏ ®−îc hiÓn thÞ. http://www.ebook.edu.vn 8 H×nh 1.3. Minh häa mét Hyperlink (siªu liªn kÕt) 1.5.3 Web Browser (tr×nh duyÖt web) Web Browser lµ mét c«ng cô hay ch−¬ng tr×nh cho phÐp truy xuÊt vµ xem th«ng tin trªn Web. Cã nhiÒu Web Browser ®Ó truy xuÊt Web, mçi tr×nh duyÖt cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c nhau vµ chóng hiÓn thÞ nh÷ng trang Web kh«ng hoµn toµn gièng nhau. C¸c tr×nh duyÖt web bao gåm cã Internet Explorer, Netscape Navigator Communicator, Opera, Mozilla Firefox, ... TÊt c¶ c¸c lo¹i tr×nh duyÖt nµy ®Òu cã c¸c phiªn b¶n kh¸c nhau, vµ c¸c phiªn b¶n míi nhÊt sÏ cã nhiÒu tÝnh n¨ng h¬n c¸c phiªn b¶n tr−íc ®ã. Ngoµi viÖc truy xuÊt Web, c¸c tr×nh duyÖt cßn cho phÐp chóng ta thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc kh¸c nh−: göi nhËn email, t¶i c¸c tËp tin tõ Web Server vÒ, … th«ng qua c¸c Add-on vµ Plugin cña tr×nh duyÖt. 1.5.4 Web Server (m¸y chñ Web) Web Server lµ m¸y chñ trong ®ã chøa th«ng tin d−íi d¹ng trang Web (trang HTML cã thÓ chøa ©m thanh, h×nh ¶nh, video, v¨n b¶n, …). C¸c Web Server ®−îc kÕt nèi víi nhau th«ng qua m¹ng Internet, mçi Server cã ®Þa chØ duy nhÊt trªn Internet. Thµnh phÇn chñ chèt cña Web Server lµ phÇn mÒm. Mçi phÇn mÒm Web Server ch¹y trªn mét nÒn t¶ng phÇn cøng vµ mét hÖ ®iÒu hµnh cô thÓ. Mét Web Server ph¶i cã cÊu h×nh ®ñ m¹nh ®Ó cung cÊp c¸c dÞch vô cho c¸c client, ®¸p øng ®ång thêi nhiÒu yªu cÇu tõ client vµ cã kh¶ n¨ng l−u tr÷ lín cho tµi nguyªn Web. Nãi vÒ chøc n¨ng vµ hiÖu n¨ng, c¸c Web Server ph©n thµnh 4 nhãm chÝnh: - C¸c m¸y chñ truyÒn th«ng th«ng th−êng. - M¸y chñ th−¬ng m¹i. - M¸y chñ mhãm lµm viÖc. - M¸y chñ dïng cho môc ®Ých ®Æc biÖt. C¸c tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ mét Web Server: - HiÖu n¨ng: nÒn t¶ng hÖ ®iÒu hµnh vµ xö lý ®a luång. - B¶o mËt: Th«ng qua ®Þa chØ IP, tªn m¸y chñ cña m¹ng con, th− môc ... Web Oracle cung cÊp ph−¬ng ¸n b¶o mËt th«ng tin theo tªn ng−êi sö dông vµ kho¸ m· ®−îc m· ho¸ hoµn toµn trong qu¸ tr×nh truyÒn th«ng trªn m¹ng. - Truy nhËp vµ tÝch hîp CSDL: HÇu hÕt c¸c Web Server ®Òu sö dông giao diÖn CGI, mét sè kh¸c th× dïng giao diÖn lËp tr×nh øng dông (API) hoÆc ng«n ng÷ hái ®¸p cã cÊu tróc SQL. - Qu¶n lý vµ qu¶n trÞ Web Server: §Æc tÝnh quan träng cña tiªu chuÈn nµy lµ kh¶ n¨ng qu¶n trÞ tõ xa, giao diÖn ®å häa vµ ®iÒu khiÓn cÊu h×nh cña m¸y chñ. http://www.ebook.edu.vn 9 1.5.5 Web Site Web Site lµ mét tËp hîp c¸c trang Web liªn quan ®Õn mét c«ng ty, mét tËp ®oµn, mét tæ chøc, mét c¸ nh©n hay ®¬n gi¶n chØ lµ mét chñ ®Ò mµ nhiÒu ng−êi cïng quan t©m. VÝ dô Web Site cña ChÝnh phñ (www.chinhphu.org.vn), cña mét c¬ quan (Bé GD&§T-www.moet.edu.vn), b¸o chÝ (www.thanhnien.com.vn), cña mét chñ ®Ò (www.thuvientinhoc.vn)... 1.5.6 World Wide Web World Wide Web (Web) lµ mét dÞch vô hay cßn gäi lµ mét c«ng cô trªn Internet ra ®êi gÇn ®©y nhÊt nh−ng ph¸t triÓn nhanh nhÊt hiÖn nay. Nã cung cÊp mét giao diÖn v« cïng th©n thiÖn víi ng−êi dïng, dÔ sö dông, thuËn lîi vµ ®¬n gi¶n ®Ó t×m kiÕm th«ng tin. Thùc chÊt Web kh«ng ph¶i lµ mét hÖ thèng cô thÓ víi tªn gäi nh− trªn mµ lµ mét tËp hîp c¸c c«ng cô tiÖn Ých vµ siªu giao diÖn (meta-Interface) gióp ng−êi sö dông cã thÓ tù t¹o ra c¸c "siªu v¨n b¶n" vµ cung cÊp cho nh÷ng ng−êi dïng kh¸c trªn Internet. 1.5.7 Ph©n biÖt Inetrnet vµ WWW WWW chØ lµ mét phÇn nhá cña Internet. Internet bao hµm tÊt c¶ phÇn cøng vµ phÇn mÒm, bao gåm HTTP, FTP (File Transfer Protocol, sÏ ®Ò cËp ®Õn sau), Emails vµ Newgroups. WWW chñ yÕu x©y dùng trªn c¸c ký tù vµ h×nh ¶nh mµ chóng ta cã thÓ xem b»ng c¸c tr×nh duyÖt Web. 1.5.8 Web page Web page lµ trang Web, lµ mét lo¹i tËp tin ®Æc biÖt ®−îc viÕt b»ng ng«n ng÷ siªu v¨n b¶n HTML. Web page cã thÓ hiÓn c¸c th«ng tin v¨n b¶n, ©m thanh, h×nh ¶nh, video, … Trang Web nµy ®−îc ®Æt trªn mét m¸y chñ Web sao cho c¸c m¸y kh¸ch cã thÓ truy cËp ®−îc nã, tËp hîp nhiÒu trang Web cã liªn quan, rµng buéc ®Õn nhau cho chóng ta mét Web Site. 1.6 C¸ch thøc tæ chøc vµ x©y dùng mét Web Site ViÖc x©y dùng mét trang Web ®Ó ®−îc nhiÒu ng−êi quan t©m lµ mét c«ng viÖc kh«ng ®¬n gi¶n. ViÖc thiÕt kÕ kh«ng chØ l−u ý ®Õn vÊn ®Ò lµ mäi ng−êi cã truy cËp vµo trang Web cña m×nh h¬n mét lÇn hay kh«ng mµ th«ng tin trªn ®ã ph¶i phô thuéc hoµn toµn vµo môc ®Ých cña viÖc t¹o chóng. §Ó t¹o ®−îc mét site h÷u hiÖu, ta ph¶i chó ý ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò sau: - Cã mét môc ®Ých râ rµng: §©y lµ ®iÓm quan träng trong viÖc b¾t ®Çu thiÕt kÕ Web. - Lu«n lu«n nghÜ ®Õn nh÷ng client-ng−êi sÏ truy cËp vµo site: Chóng ta ph¶i xÐt ®Õn mét sè ®Æc ®iÓm cña ng−êi truy cËp nh− lµ: løa tuæi, nghÒ nghiÖp, së thÝch, thêi gian r¶nh rçi ... - Sö dông nh÷ng môc cã kh¶ n¨ng dowload vÒ thËt nhanh. Mét trong nh÷ng lý do khiÕn nh÷ng ng−êi truy cËp vµo trang Web cña chóng ta c¶m thÊy ch¸n n¶n lµ ph¶i ®îi l©u cho viÖc lÊy tin vµ ®ã chÝnh lµ lóc ng−êi ta sÏ nhÊn vµo nót Stop. - Cè g¾ng lµm cho Web Site cña m×nh xuÊt hiÖn mét c¸ch trùc quan: kh«ng nªn cho qu¸ nhiÒu mµu s¾c hoÆc kh«ng cã mµu s¾c trong trang. - §õng cã cè g¾ng cho mäi thø vµo trong mét trang: Mét trang Web bõa http://www.ebook.edu.vn 10 bén sÏ g©y ra c¶m gi¸c ch¸n n¶n vµ nhøc m¾t. - Tæ chøc néi dung mét c¸ch th«ng minh: Nªn nhí r»ng site cña m×nh t¹o ra kh«ng chØ cã "®é s©u" mét bËc, do vËy chØ cã nh÷ng th«ng tin thËt cÇn thiÕt míi cho vµo trang chñ. VÝ dô: giíi thiÖu tªn c«ng ty, môc ®Ých, mét sè s¶n phÈm ... - KiÓm tra, ch¹y thö site võa thiÕt kÕ mét c¸ch kü tr−íc khi ®−a lªn Web Server: Thö kiÓm tra site bëi c¸c tr×nh duyÖt Web, trªn c¸c hÖ ®iÒu hµnh kh¸c nhau hay lµ c¸c chÕ ®é kÝch th−íc cöa sæ kh¸c nhau ®Ó ®¶m b¶o r»ng site cña chóng ta th«ng suèt. 1.7 Ph©n lo¹i Web Dùa vµo ®Æc tr−ng, kÕt nèi d÷ liÖu vµ c«ng cô ph¸t triÓn ng−êi ta cã thÓ chia ra lµm 3 lo¹i Web sau ®©y: 1.7.1 Static pages (Web tÜnh ): TÝnh chÊt cña c¸c trang Web nµy lµ chØ bao gåm c¸c néi dung hiÓn thÞ cho ng−êi dïng xem. VÝ dô: hiÓn thÞ c¸c trang d¹ng text, h×nh ¶nh ®¬n gi¶n ch¼ng h¹n nh− mét cèc cµ phª ®ang bèc khãi ... 1.7.2 Form pages (MÉu biÓu): Ngoµi néi dung nh− ë trang Web tÜnh, nã cßn chøa c¸c mÉu biÓu (form) cho phÐp nhËp c¸c yªu cÇu tõ phÝa ng−êi sö dông. Khi ng−êi dïng ®iÒn xong c¸c form, Ên nót "Submit" vµ tÊt c¶c c¸c th«ng tin (yªu cÇu) sÏ ®−a ®Õn ®Çu vµo cña mét ch−¬ng tr×nh CGI (Common Gateway Interface) ch¹y trªn Server. (th−êng th× c¸c CGI xö lý vµ cÊt gi÷ th«ng tin vµo c¸c file d÷ liÖu trªn Server råi th«ng b¸o tr¶ l¹i cho kh¸ch hµng). Lo¹i Web nµy th−êng ®−îc dïng ®Ó lµm c¸c phiÕu ®iÒu tra, tr−ng cÇu ý kiÕn, mua hµng ..v..v.. 1.7.3 Dynamic Web (Web ®éng) Néi dung cña trang Web ®éng nh− trong 1 trang Web tÜnh, ngoµi ra cßn cã nhóng c¸c ®o¹n m· lÖnh cho phÐp truy nhËp c¬ së d÷ liÖu trªn m¹ng. Tuú theo nhu cÇu, øng dông cã thÓ cung cÊp kh¶ n¨ng truy cËp d÷ liÖu, t×m kiÕm th«ng tin, … 1.8 C©u hái vµ bµi tËp ch−¬ng 1 C©u 1: Ph©n biÖt m¹ng Intranet vµ m¹ng Internet. C©u 2: M¹ng Internet sö dông nh÷ng giao thøc nµo? Chøc n¨ng cña chóng? C©u 3: CÊu tróc c¸c líp cña ®Þa chØ IP. C©u 4: C¸c kh¸i niÖm URL, hyperlinks, web page, web browser, web server. C©u 5: Ph©n biÖt Internet vµ World Wide Web. C©u 6: C¸ch thøc x©y dùng mét website. C©u 7: Ph©n biÖt c¸c lo¹i web